کفش ایمنی| ناگفته های پنهان (بخش اول)
از زمان پیدایش کفش ایمنی و در واقع پس از جنگ جهانی اول و استفاده گسترده در اواخر دهه 1970میلادی، کفش های ایمنی به بخشی ضروری از تجهیزات حفاظت فردی صنعتی تبدیل شده اند و این گستردگی استفاده از کفش ایمنی توسط کارگران و پرسنل در معرض آسیب های محیط صنعتی ابعاد وسیعی از شاخص های مرتبط با این محصول را آشکار نموده است.
اگرچه در ادبیات متعارف روزمره از پا به عنوان قلب دوم انسان یاد می شود که چه بسا باتوجه به تاثیراتی که روی ارگونومی و سایر اجزای بدن داشته و اهمیتی که در طب باستانی به آن داده اند این لقب قلب دوم بسا دور از واقعیت و اغراق نیست، لیکن در مقام عمل و در دنیای کفش های ایمنی نتوانسته این جایگاه و اهمیت واقعی را از خود بروز دهد.

کفش ایمنی ملی

از آن جایی که کفش ملی از پیشتازان عرصه تولید و پخش کفش ایمنی در ایران بوده و اولین نمونه های کفش ایمنی مورد نیاز صنایع با سرپنجه های فلزی را تولید نموده است مدعی جایگاه برتری و اولیه خود در ارائه این محصول می باشد و قدیمی های بازار صنعت، استعلام های خود و تولید و تهیه کفش ایمنی را با کلیدواژه قیمت کفش ایمنی ملی و مقایسه آن با سایر برندها دراولویت کاری دارند. هرچند که با تغییرات و نوآوری های فراوانی که در این صنعت طی سالیان متوالی صورت گرفت و گسترش تنوع نیازهای بازار، سمت و سوی بازار را از تولیدات اولیه به سمت تولیدکنندگانی تغییر داد که به جزئیات و ظرافت های مورد نیاز صنعت توجه بیشتری دارند و تنوع در محصول را با تنوع نیازهای مشتریان همسو و هماهنگ نموده اند.

کفش ایمنی خارجی (تولید در خارج از کشور)

باتوجه به نیازی که پس از انقلاب صنعتی در اروپا ایجاد شد و به منظور جلوگیری از آسیب های ناشی از کار در محیط های صنعتی و کارخانجات، تولیدکنندگان خارجی به تولید کفش های ایمنی روی آوردند تا پاسخگوی این نیاز مصرفی و به روز کارخانجات تولیدی باشند. برندهایی همچون کاترپیلار، سیفتی جاگر و تیمبرلند از پیشتازان این عرصه در دنیا بودند که مدل های مختلف کفش های ایمنی و مناسب محیط های کاری را ارائه نمودند و در ادامه با سرعتی روزافزون به تنوع مدل های تولیدی خود افزودند تا جایی که برندهایی همچون نایکی نیز به تولید مدل های ایمنی ترغیب شده و علی رغم تولید تخصصی در حوزه کفش های اسپرت نتوانستند از جذابیت این بازار محصول ایمنی چشم پوشی کنند و در سال‌های اخیر از مدل های ایمنی خود رونمایی کردند.

انواع کفش ایمنی:

به تناسب رشد نیاز و افزایش تنوع در تولید کفش های ایمنی، دسته بندی و کلاسه بندی نیز در دستور کار برخی از شرکت ها قرار گرفت و برای نمونه کفش ایمنی کارگری، کفش ایمنی مهندسی، کفش ایمنی اداری، کفش ایمنی زنانه، کفش ایمنی اسپرت، کفش ایمنی جوشکاری، کفش ایمنی عایق برق و پوتین های حفاری در دستور کار قرار گرفت و علاوه بر تفاوت های تخصصی و کاربردی هریک از این موارد، ظرافت های طراحی و رعایت بیش از پیش اصول ارگونومی و راحتی اهمیت ویژه ای پیدا نمودند که در ادامه به توضیح مختصری راجع به این دسته بندی ها می پردازیم.

• کفش ایمنی کارگری:

ساده ترین نوع و مدل از کفش های ایمنی که معمولا کمترین هزینه تمام شده را در فرآیند تولید دارد کفش ایمنی کارگری است. البته که رعایت حداقل استانداردها و ضوابط ایمنی مرتبط با کفش های ایمنی را می بایست دارا باشد و دلیل انتخاب این عنوان شاید به واسطه خریدهای عمده ای است که از این مدل برای پرسنل کارگری و خط تولید کارخانجات انجام می شود و در واقع فلسفه اصلی خرید، استفاده آن توسط کارگران می باشد و چون در حجم صنعتی و تعداد بالا خریداری می شود مسأله قیمت رقابتی و کاهش هزینه های مازاد از اهمیت ویژه ای برخوردار است و به منظور صرفه اقتصادی کارفرمایان که عمدتا در تهیه و انتخاب کفش برای عمده پرسنل کاری خود حائز اهمیت می باشد.

• کفش ایمنی مهندسی:

منشأ پیداش صنعت امروز با علم مهندسی و حضور مهندسین همراه بوده است و همواره اختصاص صفت مهندسی به ابزار و ادوات مرتبط با صنایع، بعید و دور از ذهن نبوده و نیست و چه بسا اینکه خود این صفت بیانگر تمایزی در دقیق بودن و رعایت اصول فنی بیشتر می باشد. بنابراین کفش ایمنی مهندسی به عنوان کفشی است که پا را فراتر از رعایت حداقل استاندارها و ضوابط فنی گذاشته و با پرداختن به جزئیات دیگری مانند کیفیت اجزای کفش، زیبایی ظاهری و رعایت اصول ارگونومی و راحتی پا توقعات مخاطب را از یک کفش ایمنی ساده و متعارف بالاتر برده است تا جایی که رقابت و انتخاب بر سر بهترین کفش ایمنی مهندسی موضوعیت پیدا می کند.

• کفش ایمنی اداری:

در بسیاری از محیط های صنعتی نیروهایی حضور دارند که تردد مداوم بین محیط اداری و صنعتی از الزامات کاری آن‌هاست که سرپرستان بخش و خطوط تولید، مهندسین طراح، تکنسین‌ها و نیروهای تعمیراتی و حتی خود مهندسین HES (ایمنی و بهداشت) و سایر مدیران و نیروهای متعدد دیگری را شامل می شود. در این دسته از افراد به دلیل حضوردر محیط تولیدی و صنعتی استفاده از کفش های ایمنی ضروری است و از طرفی به دلیل صرف زمان قابل توجهی در بخش اداری، فعالیت منعطف و متناسب با محیط اداری توسط کفش های ایمنی متعارف کمی محدود می شود. لذا در این بین کفش های ایمنی اداری که عمدتا در مدل های ساق کوتاه و بدون بند طراحی و تولید شده اند می تواند راه حل مناسبی باشد و باتوجه به اینکه ظاهری شبیه به مدل های اداری دارند و همچنین ساق کفش به صورت کوتاه طراحی شده و به واسطه کش های دوطرف کفش انعطاف بیشتری را برای حرکت پاها دارد و قدرت عمل بیشتر و راحت تری را به افراد فعال در این حوزه می دهد.

• کفش ایمنی زنانه:

علی رغم اینکه در جامعه امروز برخی از فضاهای فعالیتی، تفکیک و جنسیتی می شود لکن نمی توان از حضور پررنگ زنان و دختران در محیط های صنعتی چشم پوشی کرد و فعالیت آنها در صنایع و کارخانجات و نه لزوما به عنوان کارگر در مشاغل سخت پذیرفته شده است. پس طبیعی است که در زمره تجهیزات حفاظت فردی زنان، کفش ایمنی زنانه نیز مورد درخواست و سفارشات خود را به همراه خواهد داشت. در ایران شرکت های تولیدی محدودی اقدام به تولید تخصصی کفش ایمنی زنانه نموده اند و یکی از نیازهای ضروری بازار صنعتی که پاسخ درخور و شایسته ای برای خود دریافت ننموده کفش ایمنی راحت و مناسب برای زنان فعال در این حوزه و نیازمند این محصول حفاظتی است.

• کفش ایمنی اسپرت (کفش اسپرت ایمنی)ک

استقبال از مدل های غیر رسمی و Casual که در عمل راحتی بیشتری را به همراه دارند ولی همان کارایی را ارائه می‌دهند روز به روز بیشتر می شود و تسری آن به دلیل میل به راحتی و کاهش تنش های فیزیکی انسان امری بدیهی است. به همین دلیل علی رغم اینکه مدل های کفش اسپرت با نوع طراحی و راحتی بیشتری که برای پا فراهم می کند مورد استفاده در فعالیت های ورزشی و فضاهای غیررسمی را تداعی می کند ولی نفوذ و گستره خود را به فضاهای ایمنی باز کرده و با پرکردن شیار و شعار راحتی در کفش های ایمنی متعارف، جایگاه خوبی را به تدریج برای خود ایجاد کرده است. کفش ایمنی اسپرت (کفش اسپرت ایمنی) به دلیل اینکه خلأ راحتی در کفش های ایمنی را به راحتی پر می کند و علاوه بر آن استانداردهای لازم برای ایمنی در محیط کار را نیز به همراه دارد حتی بسیار مورد استقبال زنان قرار می گیرد و به عنوان کفش ایمنی زنانه می تواند جایگاه ویژه ای برای خود خلق کند.

• کفش ایمنی جوشکاری:

صنایع ریخته گری و کارخانجاتی که در فرآیند تولید آنها بخش هایی وجود دارد که جوشکاران مشغول به کارند و یا احتمال و خطر پاشش جرقه ناشی از فعالیت های جوشکاری و یا برشکاری وجود دارد، استفاده از کفش ایمنی جوشکاری بسیار متداول و رایج است. این نوع از کفش ایمنی دارای ویژگی های منحصر به فردی است که باتوجه به شرایطی که مورد استفاده قرار می گیرد طراحی و تولید می گردد و یکی از نکات قابل توجه آن این است که رویه کفش فاقد بند می باشد و یا اینکه با لایه حفاظتی چرم، روی پا و قسمت مچ محفوظ می گردد که این اقدام به منظور جلوگیری از سوختن روی پا و در صورت بندی بودن کفش جلوگیری از سوختن بندهاست.

• کفش ایمنی عایق برق:

تصورات متفاوتی از کفش ایمنی عایق برق در ذهنیت عموم جامعه وجود دارد و این اصطلاح، تعابیر متفاوتی را برای مصرف کنندگان این محصول ایجاد کرده است. در حالی که کفش ایمنی عایق برق نه تنها می بایست استاندارهای متعارف یک کفش ایمنی را داشته باشد ( اعم از آزمون مقاومت در برابر ضربه حداقل 200 ژول روی سرپنجه، آزمون انعطاف پذیری و مقاومت خمشی زیره، آزمون ارتفاع ساق از محل اتصال و … که در قسمت شرح آزمون های مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار اشاره شده است) علاوه بر آن متناسب با محیطی که مورد استفاده قرار می گیرد باید نسبت به عبور جریان برق تا ولتاژ مشخصی مقاوم باشد و یا اینکه نسبت به شوک های الکتریکی که در محیط وجود دارد از خود استقامت نشان دهد و یا در مواردی شار جریان الکتریسیته را از خود عبور دهد و یا در صنایعی که الکتریسیته ساکن در محیط وجود دارد کفش ها باید برای تخلیه الکتریسیته ساکن و جلوگیری از ذخیره این بار در بدن طراحی و تولید گردد.

• پوتین حفاری:

یکی دیگر از انواع کفش ایمنی، پوتین حفاری است. پوتین های حفاری به دلیل ساق بلند و کشیده ای که دارند و معمولا امتداد ساق تا حوالی زیر زانو کشیده می شود در محیط هایی که حفاظت بخش های بیشتری از پاها اهمیت پیدا می کند و یا امکان نشت و ورود آب و مایعات به داخل کفش در اثر ارتفاع کم آن وجود دارد بسیار مورد توجه و استفاده است.
ولی به طور خاص و ویژه همانطور که از اسم محصول مشخص است در معادن زیرزمینی و در محیط های کاری معدنی بیشتر از همه مورد استفاده دارد. البته این عنوان، محدودکننده موارد استفاده این پوتین ایمنی نبوده و گستره استفاده از ان را محدود نمی کند و در مواردی از مدل های معمولی و بعضا زیپدار آن با زیره نسوز به عنوان پوتین نسوز جوشکاری و در محیط های ذوبف ریخته گری و پخت استفاده می گردد. شایان ذکر است رعایت اصول فنی اولیه کفش های ایمنی و مجهز بودن به سرپنجه مقاوم فلزی یا کامپوزیت از جمله شروط لازم و ضروری درپوتین های حفاری نیز به شمار می رود.

استانداردهای بین المللی کفش ایمنی:

همانطور که برای تهیه و تولید هر محصولی خطوط قرمز و خط مشی مشخصی وجود دارد تا بتوان چارچوب های استاندارد خروجی محصول را بررسی و اندازه گیری کرد و از طرفی منبع اتکا و مرجع استانداردی برای مصرف کننده تعریف نمود در تهیه و تولید کفش های ایمنی مراجع بین المللی مختلفی اقدام به تهیه و تنظیم آیین نامه مقررات و تدوین آزمایش های استاندارد جهت صدور تاییدیه نهایی کفش های ایمنی نموده اند که در این بین می توان به استاندارد مرجع و اصلی امریکا
ASTM (American Society for Testing and Materials) و همینطور بنیاد استاندارد آلمان (DIN) اشاره کرد که باتوجه به مرجعیت کشور امریکا در بسیاری از موارد و همچنین مرجع استانداردهای مهندسی و فنی که کشور آلمان می باشد می توان گفت که تعیین کننده خط مشی سایر استانداردهای دیگر دنیا نیز همین دو مرجع اصلی است که در این بین به ایزوهای مختلف اشاره نمود که برای مثال استاندارد EN ISO 20345:2011: برای کفش‌های ایمنی با قابلیت مقاومت در برابر ضربه تعریف شده که برای رعایت این استاندارد، کفش ایمنی باید دارای پوشش مقاوم در برابر ضربه با تحمل نیروی 200 ژول باشد.

استانداردهای داخلی کفش ایمنی و مرجع تایید صلاحیت تولید

در عمده زمینه های فعالیتی که مرجع و متولی داخلی برای آن وجود دارد همواره با بهره گیری از تجارب و استانداردهای برتر دنیا و متناسب با شرایط بومی سازی شده داخلی و همچنین استفاده از نظرات کارشناسان و متخصصین آن حوزه معمولا مراجع استاندارد داخلی تدوین و تعریف می شود که برای نمونه می توان به آیین نامه بتن ایران (آبا) اشاره نمود که در زمینه استانداردها و آزمایشات مربوط به بتن با استناد به مقالات علمی داخلی و خارجی و آخرین نسخه به روز رسانی شده مقررات بین المللی تدوین شده و هرساله نیز با یافته ها و تغییرات جدید اصلاح می گردد.
در همین راستا و در حوزه تخصصی ایمنی، از آن جایی که کارگران و بیمه شدگان تامین اجتماعی متقاضیان اصلی استفاده ضروری از تجهیزات و کفش ایمنی هستند، مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار که تحت نظارت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است متولی صدور تایید صلاحیت به واحدهای تولیدی می باشد و لیست منتشر شده توسط آنها نیز معمولا به عنوان مرجع استناد در خرید کفش و تجهیزات ایمنی مورد استفاده قرار می گیرد.

برخی از چالش ها و مشکلات پیش رو در تولید و استفاده از کفش های ایمنی

هر کالا، محصول و خدمت همواره با سه رأس مثلث تامین کننده، مصرف کننده و دستگاه های ناظر و متولی در تعامل است و هریک از این رئوس دغدغه ها و چالش های مربوط به خود را دارد که بعضا در تضاد با منافع ضلع یا اضلاع دیگر است و مدیریت این تعارض منافع یکی از هنرهای اصلی در تصمیم گیری ها و تدوین استراتژی های خرید، فروش و نظارت است که باتوجه به گستردگی این موضوع به مختصری از این موارد در ادامه اشاره خواهیم کرد.

چالش های تولیدکننده

تولیدکننده کفش های ایمنی معمولا با طیف وسیعی از خواسته ها و نیازهای بازار روبه رو می شود که بخشی از این نیازها در چارچوب های دستگاه های نظارتی و تدوین کننده استاندارد قرار گرفته و تعداد قابل توجهی از آن‌ها باتوجه به قیمت و یا حتی مشخصات مورد درخواست نمی توانند استانداردهای حداقلی را پوشش دهند و در اینجا استراتژی تولید یا تامین کننده است که خط مشی تولید محصول را تعیین می کند که به چه سمت و سویی حرکت کند.

• چالش های صنعتگران و خریداران اصلی:
  از سوی دیگر خریداران صنعتی به دنبال تهیه کفش های ایمنی با حداقل قیمت و حداکثر کیفیت و دوام هستند. علاوه بر این در چارچوب عقلایی باتوجه به اینکه پاسخگویی قانونی در برابر مراجع نظارتی وزارت کار یک دغدغه اصلی است ریسک استفاده و خرید محصولات بدون تاییدیه مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار بسیار بالاست و در صورت عدم پذیرش بیمه در زمان وقوع حوادث ناشی از کار و مصدومیت پرسنل، هزینه های سنگینی به کارفرما تحمیل می شود. حال با یک استراتژی منطقی و عاقلانه، بحث خرید کفش های استاندارد و مورد تایید در دستور کار قرار می گیرد. چون باتوجه به اطلاع و آگاهی کارفرما، نسبت به عواقب بعضا جبران ناپذیر یک انتخاب غیر استاندارد، پذیرش چنین موضوعی غیرقابل قبول است و از طرفی واحدهای نظارتی ایمنی و بهداشت مستقر در صنایع و بازرسین اداره کار نیز به این امر مهم نظارت ویژه دارند.
  پس از اینکه تصمیم منطقی خرید در چارچوب رعایت تمامی اصول فنی و استانداردها قطعی شد خریدارن با طیف وسیعی از نمونه های تولیدی بازار داخلی و خارجی مواجه می شوند که در عمده صنایع به دلیل تفاوت فاحش قیمتی قطعا خرید تولیدات داخلی در دستور کار قرار می گیرد و درست در همین جاست که چالش ها و مساله اصلی انتخاب اهمیت پیدا می کند که خود نیازمند مجال و مقاله مجزا و مبسوطی در این زمینه است.

• چالش های مصرف کننده نهایی:
  مصرف کننده نهایی کفش ایمنی آن کارگر و پرسنلی است که باتمام وجود خود در معرض محصول تهیه و تولید شده قرار می گیرد و با چالش های اصلی روبه رو می گردد. کیفیت، راحتی، دوام و یا برعکس بی کیفیتی محصول، فشار روی قسمت های مختلف پا، شکستگی زیره، پارگی رویه و چرم و یا انفصال قسمت قدک کفش و بسیاری از موارد دیگر از جمله امتیازات یا ایرادات یک کفش ایمنی با تاییدیه مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار می باشد که پس از خرید با آن مواجه خواهیم شد. طبق جدیدترین و وسیع ترین تحقیق میدانی که در یک جامعه آماری 632 نفری از مصرف کنندگان نهایی کفش های ایمنی انجام شده است، محققین دانشگاه باث انگلستان دریافتند که 60 درصد از جامعه زنان استفاده کننده از کفش های ایمنی ابراز داشته اند که کفش های ایمنی به اندازه کفش های معمولی آنها راحت نیست و همین امر موجب شده است تا زنان برای مدت زمان های کوتاه تری کفش های ایمنی را استفاده کنند و بسیار بیشتر از مردان و با تناوب بیشتری کفش های خود را تعویض کنند ودر مجموع ناراحتی و نامناسبی کفش های ایمنی زنانه بسیار گزارش می شود.
  در همین بین، بیش از 45 درصد از مردان نیز همین مشکل سنگینی و ناراحتی پا را در استفاده از کفش های ایمنی خود احساس می کرده اند. بنابراین می توان نتیجه گرفت که درحد استانداردهای بین المللی هم هنوز کفش های ایمنی فاصله زیادی با مقوله های ارگونومی و راحتی مصرف کنندگان نهایی دارند و به تبع استفاده کفش ایمنی در کفش های تولید داخل نیز گزارشات و نارضایتی های بسیار بیشتری را به همراه دارد.

• چالش های دستگاه های نظارت و متولی
  تصدی گری دولت و دستگاه های نظارتی نیز مزایا و معایب خاص خود را به همراه دارد و برای خود دستگاه نظارتی نیز چالش هایی را به دنبال خواهد داشت. در مقام حفظ و دفاع از حق مصرف کننده بسیار به جاست که یک واحد عالیه ناظر بر رعایت حداقل استانداردها وجود داشته باشد و تمامی تامین و تولیدکنندگان موظف به رعایت پروتکل های اعلامی این مرجع باشند. لیکن در ادامه کار عدم سهولت در ارتباط و اخذ تاییدیه ها و به روزرسانی آنها برای تولیدکنندگان دور از مرکز یک مسأله جدی است و چه بسا تولیدکننده ای با رعایت اصولی فراتر از حداقل های اعلامی نتواند به سرعت و سهولت سایرین نسبت به اخذ تاییدیه های خود اقدام کند.
  از جهتی سبک نظارت و نوع سیاست های تشویقی و که بتواند رغبت تولیدکنندگان به رعایت استانداردها و اخذ تاییدیه ها را بیشتر نماید و همچنین سیاست های تنبیهی که بتواند برای تولید و تامین کنندگان متخلف بازدارندگی لازم را ایجاد کند بسیار حائز اهمیت است. علاوه بر آن ساختار و سازوکار نظارتی دقیق به منظور حفظ حقوق هر دو راس دیگر مثلث (تولیدکننده و مصرف کننده) چالش برانگیزترین بخش دستگاه نظارتی است که می بایست در سایه مدیریت هزینه ها بهترین راندمان و عملکرد را نیز ارائه دهد.

لیکن با همه این اوصاف سیاست بازار آزاد به عنوان یک محرک اصلی در کنار اهرم های نظارتی عالیه به عنوان یک تکیه گاه امن می توانند بستر توسعه و بهبود کیفی هر چه بیشتر این صنعت را فراهم آورند.